Tag Archive for: Seniorzy

,

Trenuj swój umysł

Dbamy o nasz wygląd, o sprawność fizyczną i dbamy o to, co jemy, bo chcemy cieszyć się dobra kondycją możliwie jak najdłużej. Ale czy pamiętamy o kondycji umysłu? O tym jak ćwiczyć mózg, na naszym blogu pisze Wiktoria Orlińska, studentka Akademii Wychowania Fizycznego, która współtworzy Akademię Zdrowego Seniora – wspólny projekt Fundacji Aktywni Dłużej i AWF.

Zarówno ciało jak i umysł potrzebuje ćwiczeń do utrzymania formy. Mózg człowieka zbudowany jest z ogromnej ilości neuronów, czyli komórek nerwowych. Szaczzuje się, że ich liczba wynosi około 100 – 200 miliardów. Tworzą gęstą i rozbudowaną sieć rozgałęzień i połączeń, które przewodzą impulsy i przenoszą informacje zapisane w jądrach komórek nerwowych. Te połączenia tworzą się wskutek uczenia się. Już od najmłodszych lat człowiek buduje tę sieć zdobywając nowe umiejętności i zdolności, rozpoczynając od najprostszych i podstawowych, które składają się na bardziej skomplikowane i złożone czynności.

Uczyć się wciąż nowych rzeczy

Mózg jest bardzo plastycznym organem. Gdy uczymy się czegoś nowego, zdobywamy nową wiedzę i umiejętności oraz ćwiczymy umysł, sprawiamy, że zmienia się liczba neuronów i wzmacniają się połączenia w mózgu. Codziennie docierają do niego różne bodźce, które musi selekcjonować i przetwarzać oraz zapamiętywać informacje dla nas ważne, a ignorować te mniej istotne. Właśnie dzięki tej sieci połączeń może zachować wybrane dane w pamięci i usuwać, gdy przestają być potrzebne, potrafi je przywołać w określonym momencie, modyfikować, powiązywać z innymi wiadomościami.

Jak utrzymać sprawność mózgu przez długie lata

Mózg jest odpowiedzialny za procesy pamięci, logicznego myślenia, refleksu, koncentracji, koordynacji, wyobraźni i wiele innych. Dzięki aktywności i treningowi umysłu pobudzamy do pracy różne ośrodki odpowiadające za wyżej wymienione procesy, dzięki czemu zmienia się liczba i jakość komórek nerwowych oraz ich połączeń. Niestety czas nie jest sprzymierzeńcem dla naszego mózgu. Z biegiem czasu neurony tracą zdolność do przechowywania i przenoszenia informacji, a nie stymulowane obumierają. W tej sytuacji z pomocą przychodzi trening umysłu. Powtarzanie informacji i utrwalanie połączeń oraz tworzenie nowych pozwala na utrzymanie dobrej kondycji mózgu na bardzo długie lata.

Jak ćwiczyć?

Jest bardzo wiele form takiego treningu. Na rozgrzewkę można poćwiczyć skojarzenia. Pozwala to na tworzenie nowych rozgałęzień. Warto czasami usiąść do stołu z rodziną czy znajomymi i pobawić się w tę grę. Oprócz tego doskonałym pomysłem na naukę nowych informacji, ćwiczenie pamięci krótkotrwałej i długotrwałej są krzyżówki, łamigłówki, rebusy, wykreślanki, labirynty i zagadki słowne. Wystarczy 30 minut dziennie zróżnicowanego treningu, a umysł będzie służył na długie, długie lata. Ważne jest, aby trenować każdy obszar mózgu, zarówno lewą jak i prawą półkulę.

Lewa i prawa półkula

Lewa półkula odpowiedzialna jest za myślenie analityczne, logiczne, dostrzeganie szczegółów, strukturyzowanie zadań, dlatego wcześniej wymienione propozycje treningu sprawdzą się doskonale. Dodatkowo pozytywnie wpływają różne programy telewizyjne takie jak: „Koło fortuny”, „Familiada”, „Jeden z dziesięciu”.

Robić to samo ale inaczej

Wykonywanie czynności w inny sposób – np. od tyłu bardzo dobrze stymuluje i tworzy nowe połączenia, ponieważ wykonując zadania według schematów nie pobudzamy mózgu. Chodzi o to, że wiele czynności robimy nieświadomie, odruchowo. Dlatego dobrze jest czasem powiedzieć nazwy miesięcy lub dni tygodnia od tyłu albo wykonać czynności na przykład porannej toalety w innej kolejności czy w inny sposób – znaleźć kartkę papieru i napisać swoje imię drugą ręką. Dobrym sposobem na trening umysłu są gry planszowe. Na rynku jest ich teraz bardzo wiele i trudno wymienić tutaj, które z nich są najlepsze, bo każda z nich ma swoje zalety i wartości. Natomiast nie zawsze trzeba wydawać pieniądze, aby poćwiczyć umysł. Najprostszą formą ćwiczenia są na przykład kalambury. Można na kartce napisać różne hasła i zagrać ze znajomymi. Poza treningiem, ta forma stwarza możliwość aktywności ruchowej i poznania nowych ludzi.

Jak działa prawa półkula

Nie należy jednak zapominać, że powinniśmy stymulować również prawą półkulę mózgu odpowiedzialną za wyobraźnię, intuicję, kreatywność i zdolności plastyczne, manualne. Tu doskonale sprawdzą się robótki ręczne takie jak szycie, szydełkowanie, robienie na drutach. Do stymulowania tej półkuli sprawdzą się również kalambury, ponieważ pobudzają kreatywność i wyobraźnię. Poza tym origami, wyklejanki, malowanie obrazów, pisanie ikon, śpiewanie i wszystko co należy do zainteresowań i związane jest z tymi zdolnościami. Możemy po prostu robić to, na co mamy ochotę, co jest naszym hobby i rozwija nasz umysł. Ważne jest, aby podejmować te działania nazywane treningiem, po to, aby utrzymać kondycję mózgu. Przynosi to na pewno pozytywne skutki. Przede wszystkim usprawnia działania i poprawia procesy, za które odpowiedziany jest mózg, redukuje poziom stresu i zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób związanych z wiekiem. Wytwarza endorfiny, podobnie jak aktywność fizyczna, psychiczna również, poprawia samopoczucie i nastrój oraz jest motywacją do wspólnego spędzania czasu w gronie przyjaciół, rodziny.

Z sympatii do ludzi i pasji do ruchu – nasza Fundacja kończy 5 lat

Kilkanaście projektów zrealizowanych z różnymi podmiotami samorządowymi i biznesowymi, blisko stuosobowa grupa Seniorów, z którą regularnie ćwiczymy na różnych płaszczyznach, innowacyjne metody i skuteczne działania nawet w tak niesprzyjającym czasie jak pandemia – tak w skrócie można podsumować ostatnie pięć lat funkcjonowania Fundacji Aktywni Dłużej. Projekt zrodził się z sympatii do ludzi oraz z naszej pasji do ruchu.

Wszystko zaczęło się od zajęć gimnastyki przy muzyce, które zapoczątkowały działalność Fundacji w Gminie Stare Babice. W ramach tego projektu spotykamy się do dziś w każdą środę, by wspólnie pracować nad kondycją psychofizyczną. Obecnie jako jeden z efektów pandemii, zajęcia odbywają się w formule hybrydowej tzn. część osób ćwiczy z nami na sali, a część u siebie w domach łącząc się przez internet. W formule online prowadzimy z kolei zajęcia kinezypsychoprofilaktyki we współpracy z Gminną Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Przełomowa pandemia

– Bez wątpienia przełomowym momentem i czasem próby dla naszych Seniorów ale także i dla nas była dwuletnia potyczka z koronawirusem. Wyszliśmy z niej zwycięsko zdobywając nowe kompetencje cyfrowe oraz ucząc się pracy i treningu na odległość – podkreśla Małgorzata Baranowska, prezes Fundacji Aktywni Dłużej. – Słowa uznania tutaj także dla Gminy Stare Babice, która w tym trudnym czasie podjęła wyzwanie i zgodziła się na pilotażowe zajęcia dla Seniorów tylko w formule online. Projekt okazał się strzałem w dziesiątkę i obecnie wielu Seniorów nie wyobraża sobie rezygnacji z takiej możliwości – dodaje Małgorzata Baranowska.

Dziś mamy kolejne pomysły, które już niebawem ujrzą światło dzienne. Tymczasem zapraszamy wszystkich naszych sympatyków w niedzielę – 28 sierpnia o godz. 10.00 na Polanę do Lipkowa, gdzie organizujemy wspólnie z Gminą Stare Babice plenerowe zajęcia jogi, które z roku na rok zyskują coraz więcej sympatyków. Będzie czas by poćwiczyć, powspominać i skosztować pysznego, jubileuszowego tortu😉

Jesteśmy w dobrym momencie, by podziękować wszystkim naszym Partnerom za ten okres współpracy. Chcielibyśmy podziękować zwłaszcza Gminie Stare Babice, w szczególności Gminnemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej i Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, a także Gminnemu Ośrodkowi Sportu i Rekreacji w Starych Babicach. Chcieliśmy podziękować również Powiatowi Warszawskiemu Zachodniemu, jak również władzom Kampinoskiego Parku Narodowego, Akademii Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Orpea Polska czy Decathlon Bemowo.

Gazeta Babicka podsumowała naszą pracę:

Dziękujemy, że jesteście z nami

O innowacyjnych metodach pracy z ciałem i umysłem

Nasza Fundacja Aktywni Dłużej miała przyjemność poprowadzić wykład na temat innowacyjnych metod pracy z ciałem i umysłem. Fundacja stosuje je w zajęciach z Seniorami Gminy Stare Babice. Z sali treningowej trafiliśmy prosto do sali wykładowej.

Zalety metody 4 R

Okazją do spotkania była 13 rocznica powstania Klubu Seniora Nadzieja przy Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Starych Babicach. Naszym zdaniem tylko odpowiednie połączenie treningu fizycznego i różnych technik relaksacji, koncentracji, pracy z oddechem i medytacji może zapewnić harmonijny rozwój. Jest to niezwykle ważne zwłaszcza po dwóch latach pandemii i obecnej kryzysowej sytuacji za naszą wschodnią granicą. Sytuacja ta budzi bowiem niepokój wśród wielu osób.

Dziękujemy Pani Alicji Napurce, Dyrektor Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Starych Babicach za zaproszenie, a słuchaczom za dobre spotkanie.

Komunikacja niewerbalna – dlaczego jest ważna

Co to jest komunikacja niewerbalna? To wszystkie gesty które wykonujemy podczas rozmowy, ton głosu, postawa ciała oraz mimika twarzy. Zapraszamy do lektury artykułu na ten temat autorstwa Anieli Michalskiej z Wydziału Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie im. Józefa Piłsudskiego. Tekst powstał jako element Programu Akademii Zdrowego Seniora Online, realizowanego przez naszą Fundację Aktywni Dłużej i AWF.

Jak powstaje mowa ciała?

Zarówno wyrażanie emocji, jak i umiejętność ich rozpoznawania są wrodzonymi zdolnościami.

Komunikacja niewerbalna pełni nie tylko funkcję komunikacyjną, lecz także biologiczna. Gdy dziwimy się – otwieramy szeroko oczy, co sprawia wrażenie, że nasza twarz staje się większa. Stąd nasza mimika może pomóc nam szybko rozpoznać i oszacować zbliżające się niebezpieczeństwo.

Główne zasady interpretacji komunikacji niewerbalnej:

Zasada 1 – postawa, mimika, gesty, dystans i ton.

Zasada 2 – większość zachowań niewerbalnych interpretujemy nieświadomie. Niezarejestrowane świadomie informacje wzbudzą określoną reakcję emocjonalną.

Zasada 3 – istotnym elementem jest werbalizacja tego co zostanie zauważone. W głowie ubieramy więc swoje spostrzeżenia w słowa. Dzięki temu możemy sobie uświadomić jak zachowania pewnej osoby wpływają na naszą ocenę.

Zasada 4 – należy wszystkie gesty poddawać interpretacji. Zespoły gestów dają nam lepszy obraz drugiej osoby.

Zasada 5 – należy zwracać uwagę na spójność słów z gestami. Jeśli gesty przeczą słowom, ludzie częściej wierzą zachowaniom niewerbalnym.

Zasada 6 – nie ma uniwersalnego słownika gestów. Nie można jednoznacznie przypisać gestom określonego znaczenia. Ważne jest by uwzględniać różnice kulturowe i różnice indywidualne.

Zasada 7 – należy mieć na uwadze wpływ sytuacji na zachowanie.

Zasada 8 – interpretując zachowania niewerbalne należy zadawać pytania kontrolne. Konfrontujemy wtedy uzyskane odpowiedzi z zaobserwowanymi zachowaniami.

Zasada 9 – należy wziąć pod uwagę wpływ naszych zachować niewerbalnych na zachowania innych osób.

Zasada 10 – należy w pierwszej kolejności mieć świadomość własnych zachowań niewerbalnych i trafnie je interpretować.

Siła uśmiechu

Osoba o silnym charakterze, dużej pewności siebie i dokładności śmieje się delikatnie z zamkniętymi ustami.

Ktoś, kto jest pozbawiony wiary w siebie, ma dużo kompleksów, śmiejąc się, często zakrywa ręką usta.

Człowiek pogodny i spontaniczny mruży oczy podczas ataku śmiechu.

Osoba, która nie liczy się z opinią innych, trzyma wtedy rękę na szyi. Jeśli ktoś jest ambitny, ale sentymentalny i naiwny, to ma skłonność do trzymania się za głowę podczas śmiechu.

Czy możemy rozpoznać kłamcę?

Amerykańscy psychologowie Charles Bond Jr. i Bella DePaulo przeprowadzili metaanalizę ponad 200 badań podejmujących problematykę mowy ciała kłamców. Na tej podstawie doszli do wniosku, że potrafimy rozpoznać, kiedy ktoś nas oszukuje, jedynie w 54 procentach przypadków.

Kłamstwo z dużym ładunkiem emocjonalnym, np. na temat morderstwa czy posiadania broni, ma zupełnie inną jakość niż oszustwo w teście psychologicznym.

bibliografia

Komunikacja niewerbalna i jej wpływ na relacje międzyludzkie

https://mfiles.pl/pl/index.php/Komunikacja_niewerbalna

https://marcinmanka.com/szkolenia-z-wystapien-publicznych-komunikacja-niewerbalna-ciekawostki/

zdjęcia gestów: https://psychologiaity.com/2015/11/26/komunikacja-niewerbalna-a-roznice-miedzykulturowe/

https://charaktery.eu/artykul/id-9-faktow-o-komunikacji-niewerbalnej

https://humint.pl/komunikacja-niewerbalna-rodzaje-i-przyklady/

Akademia Zdrowego Seniora Online: wytrenuj własne podejście do stresu

Życie w ciągłym biegu, natłok obowiązków, praca – to wszystko wpływa na poziom odczuwalnego stresu. Jak temu zaradzić, o tym oowiada dziś na naszym bloku Weronika Surdel, studentka III roku Wydziału Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Tekst powstał jako element Akademii Zdrowego Seniora Online, który realizuje Fundacja Aktywni Dłużej wspólnie z AWF Warszawa.

Ważne aby znaleźć zajęcia, które nas relaksują i odprężają jednocześnie wpływając na obniżenie poziomu odczuwalnego stresu. Idealna do tego będzie arteterapia, której jedną z trzech głównych funkcji jest rekreacja. Celem rekreacji jest stworzenie  warunków do relaksu, odpoczynku, nabierania nowych umiejętności czy sił koniecznych do przezwyciężania problemów. Może się wydawać, że wykonywanie prac artystycznych jest dziecinne i infantylne ale jest to błędne stwierdzenie. Arteterapia jest odpowiednia dla każdej osoby, w każdym wieku.

Poniżej przedstawiam 5 aktywności plastycznych , które wpływają na redukcję stresu

  1. Kolorowanki dla dorosłych – kolorowanki polegają na zamalowaniu wyznaczonych obszarów oraz ostrożności, aby “nie wyjechać za linię”. To z kolei sprawia, że wymagany jest wysoki poziom skupienia i nakierowania wszystkich myśli wyłącznie na obrazek.
  2. Malowanie obrazów po numerach – malowanie po numerach  to technika malowania obrazów akrylami, po polach które oznaczone są numerkami. Zestaw ponumerowanych farb pozwala na ich pokrycie w oznaczonych miejscach. Efekt końcowy to Twoje dzieło, które możesz powiesić na ścianie lub podarować bliskiemu.
  3. Diamentowa mozaika/ diamentowy haft – krótko mówiąc, haft diamentowy to układanie wielokolorowych obrazów przy pomocy kryształków zgodnie z określonym schematem, przy czym proces przypomina układanie mozaiki. Kryształki mają jednakowe wymiary i są układane obok siebie zgodnie z szablonem. Gotowy obraz olśniewa żywymi kolorami, które nie blakną z czasem.
  4. Doodlowania – doodle (rysowanie intuicyjne) to proste, szybkie rysunki, tak zwane bazgrołki. Robione zazwyczaj gdy się nudzimy. Doodle mogą mieć konkretne znaczenie (przedmioty, rośliny, zwierzątka) lub być mieszaniną losowych, abstrakcyjnych linii czy kształtów geometrycznych.
  5. Fałszywa kaligrafia – Oszukana kaligrafia (faux calligraphy) jest to technika polegająca na uczeniu się pisma ozdobnego. Oswaja z kształtem liter, pomaga zrozumieć, jak się je pisze, ćwiczy rękę i uczy cierpliwości.

Korzyści z wyżej wymienionych aktywności plastycznych

  1. Lepsza koncentracja
  2. Poprawa orientacji przestrzennej,
  3. umiejętność rozwiązywania problemów,
  4. syntetyzowanie danych
  5. usprawnia proces uczenia się
  6. rozwoju myślenia abstrakcyjnego, symbolicznego, ale także przyczynowo skutkowego
  7. Usprawnia proces rozumowania.
  8. Ćwiczenie motoryki małej
  9. Poprawa cierpliwości
  10. Uczy dokładności i precyzji
  11. Zwracanie uwagi na detale
  12. Wzrost poziomu kreatywności
  13. Twórcza radość
  14. Satysfakcja ze stworzenia dzieła sztuki
  15. Angażowanie dwóch półkul mózgu jednocześnie
  16. Lepsza pamięć

I przede wszystkim wyciszenie, odprężenie i relaks.

Źródła:

  1. Konieczna, E. J. (2014). Arteterapia w teorii i praktyce. Oficyna Wydawnicza Impuls.
  2. Glińska-Lachowicz, A. (2016). Arteterapia w działaniu. Propozycje warsztatów i działań arteterapeutycznych. Wydawnictwo Difin.
  3. Karolak, W. ,Kaczorowska B. (2016).  Arteterapia. Od rozważań nad teorią do zastosowań praktycznych.  Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi

Akademia Zdrowego Seniora: jak dbać o skórę dojrzałą

Jak rozpoznać skórę dojrzałą? Jakie są jej charakterystyczne cechy? Z jakimi problemami mierzy się skóra dojrzała? W jaki sposób można o nią zadbać? Odpowiedzi na te pytania udziela Sara Piotrowska, studentka Terapii Zajęciowej Wydziału Rehabilitacji AWF w Warszawie. Tekst jest elementem wspólnego programu naszej Fundacji Aktywni Dłużej z Akademią Wychowania Fizycznego czyli cyklu warsztatów online – Akademii Zdrowego Seniora.

Charakterystyka skóry dojrzałej

Skóra człowieka zaczyna starzeć się już po 25. roku życia, a po trzydziestce proces starzenia znacznie przyspiesza. O skórze dojrzałej można mówić, kiedy dana osoba przekroczy 45. rok życia. Trzeba jednak pamiętać, że stan skóry zależy od różnych indywidualnych czynników i predyspozycji genetycznych.

Cera dojrzała dotyczy każdego człowieka, ponieważ pojawia się z wiekiem. Jest to stan skóry, który wymaga odpowiedniej pielęgnacji. Dojrzałą skórę można łatwo rozpoznać: jest mniej elastyczna, sucha, przybiera szarawy kolor, pokrywa się zmarszczkami i coraz bardziej widać na niej zmęczenie. Utrata elastyczności wiąże się ze zmianą kształtu twarzy mi.in. policzki, kąciki oczu oraz ust opadają. Skóra szybko traci wodę i wolniej wchłania składniki odżywcze. U kobiet starzenie się skóry bezpośrednio łączy się również z okresem menopauzy.

Najczęstsze problemy skórne osób dorosłych

Osoby ze skórą dojrzałą mierzą się z różnymi problemami skórnymi. Między innymi z:

  • Nadmierną suchością skóry

Wynika to z nadmiernego rogowacenia. Skóra staje się bardziej chropowata, szorstka, zaczerwieniona i pojawia się nieprzyjemne uczucie ściągnięcia, świąd, łuszczenie. Dużo łatwiej ulega podrażnieniom. Pojawia się również nadwrażliwość na kosmetyki, a nawet wodę. Nadmiernie przesuszonej skóry nie warto lekceważyć, ponieważ może świadczyć o przewlekłej chorobie.

  • Przebarwieniami/odbarwieniami

Wynikają z nieprawidłowego funkcjonowania barwnika skóry – melaniny. Powoduje to powstawanie przebarwień (ciemnych plam) oraz odbarwień (jasnych plam).

  • Naczyniakami

Są to łagodne zmiany, które w większości przypadków nie wymagają interwencji lekarza. Naczyniaki pojawiają się przez czynniki genetyczne, hormonalne, nadmierną ekspozycję na słońce, nadużywanie alkoholu lub stosowanie niektórych leków. Naczyniakami powszechnie występującymi są naczyniaki rubinowe. Są to czerwone punkty, które występują na całym ciele. Jeśli występują w miejscach, które są narażone na tarcie i podrażnianie warto je usunąć, żeby nie powodować krwawienia oraz powstawaniu stanów zapalnych.

  • Plamami soczewicowatymi

Plamy te wynikają ze zwiększonej ilości komórek barwnikowych w naskórku. Są to ciemnobrązowe obszary na skórze, które mogą występować na całym ciele. Wiążą się nadmierną ekspozycją na słońce.

  • Brodawkami

Brodawki powstają w wyniku infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego HPV. Są to niebolesne zmiany skórne w postaci szorstkiej grudki, które nie wywołują stanu zapalnego poza miejscem ich występowania. Można się nimi bardzo łatwo zarazić, poprzez bezpośredni kontakt z chorą osobą. Na skórze dojrzałej mogą pojawić się tzw. brodawki łojotokowe, które charakteryzują się wypukłą, grudkowatą, okrągłą i dobrze oddzieloną powierzchnią. Tego typu brodawki mogą wystąpić na każdym owłosionym rejonie twarzy i ciała.

  • Teleangiektazjami

Są to poszerzone żyłki śródskórne. Częściej występują u kobiet. W zależności od rodzaju poszerzonego naczynia mogą przyjmować różne formy: sinofioletową (dotyczą żył) oraz żywoczerwoną (dotyczą naczyń włosowatych). Przyczyną pojawienia się teleangiektazji może być stosowanie niewłaściwych kosmetyków lub długotrwałe używanie leków steroidowych. Czasami mogą współistnieć z chorobami uwarunkowanymi genetycznie.

  • Znamionami/pieprzykami

Znamiona mogą mieć podłoże genetyczne, mogą również powstać wskutek infekcji wirusowej. W zależności od rodzaju pieprzyka jest on mniej lub bardziej podatny na rozwój nowotworu. Ogólnie pieprzyki nie stanowią żadnego problemu zdrowotnego. Trzeba jednak je regularnie badań, ponieważ pod wpływem wielu czynników mogą stanowić potencjalne zagrożenie m.in. przerodzić się w czerniaka. 

Jak dbać o skórę dojrzałą

W pielęgnacji ważne jest:

  • Oczyszczanie – Właściwe oczyszczenie to najważniejsza sprawa, bez której nie ma mowy o zadbanej skórze. W przypadku skóry dojrzałej nie poleca się stosowania do oczyszczania wody z mydłem. Powoduje to wysuszenie, zaczerwienie i uczucie ściągnięcia. Do pielęgnacji warto stosować odpowiednio dobrany żel do mycia twarzy, który nie zawiera w swoim składzie alkoholu i substancji potencjalnie podrażniających.
  • Tonizacja – Po oczyszczeniu należy za pomocą tonika przywrócić skórze jej naturalne pH. Tonik świetnie sprawdza się również do szybkiego odświeżenia skóry.
  • Regularne złuszczanie – Usuwa martwy naskórek, minimalizuje widoczność zmarszczek, wygładza skórę oraz poprawia jej ukrwienie i koloryt. Razem z dokładnym oczyszczaniem przygotowuje skórę do przyjęcia substancji aktywnych. Warto sięgnąć po niego raz w tygodniu
  • Demakijaż – Pomijanie demakijażu podczas codziennej pielęgnacji jest dużym błędem. Powoduje to bowiem szybkie pogorszenie się stanu skóry, pojawianie się wyprysków i zaskórników. Demakijaż pozwala skórze odpocząć po całym dniu noszenia makijażu. Skórę twarzy najlepiej oczyszczać płatkami nasączonymi mleczkiem kosmetycznym. Ma on tłustszą konsystencję od płynu micelarnego i lepiej sprawdza się do skóry suchej.
  • Ochrona przed słońcem – Słońce wysusza skórę, podkreśla zmarszczki i przyczynia się do powstawania przebarwień. Nie znaczy to, że trzeba rezygnować z opalania. Wystarczy pamiętać o kremie z wysokim faktorem SPF – 25, 30 i 50. Ochronę przed słońcem warto stosować nie tylko w lato, ale przez cały rok.
  • Odżywianie skóry – Szczególnie na noc warto stosować kremy o bogatszej, tłustszej konsystencji, żeby lepiej odżywić skórę. Najtrudniejsze w pielęgnacji są okolice oczu. Tutaj potrzebne jest mocne natłuszczenie i wzmocnienie struktury skóry. Często zapomina się o szyi, która również podlega procesom starzenia i potrzebuje kosmetycznego wsparcia.
  • Poprawa ukrwienia za pomocą masażu – Masaż najlepiej wykonać wieczorem, już po zmyciu makijażu i nałożeniu kremu. Wystarczy palcem wskazującym robić na skórze małe kółeczka od środka twarzy na zewnątrz i ku górze.
  • Stosowanie substancji aktywnych – retinol, witamina C, kwas hialuronowy, koenzym Q10, fitohormony, ceramidy, elastyna, kolagen, melon, miłorząb japoński, lipidy, witamina E.
  • Zabiegi kosmetyczne – polecanymi do skóry dojrzałej zabiegami są: fotoodmładzanie skóry, mikrodermabrazja, peelingi kwasowe i enzymatyczne, mezoterapia igłowa oraz bezigłowa, toksyna botulinowa, osocze bogatopłytkowe.
  • Pielęgnacja domowa – Warto stosować m.in. domowe maseczki, peelingi kawowe, okłady z rumianku, herbaty, ogórka, masażery jadeitowe, kinesiotaping twarzy.

Skóra dojrzała wymaga odpowiedniej pielęgnacji. Jeśli tylko należycie się o nią zadba odwdzięczy się pięknym i młodym wyglądem na wiele lat.  

Bibliografia

  1. Twarz, szyja, dekolt. Kosmetyka pielęgnacyjna i upiększająca, Barbara Drygas, Marzenna Mrozowska, Regina Szpindor, wydawnictwo Nowa Era, 2014
  2. Wstęp do kosmetyki. Podstawy anatomiczno-dermatologiczne w kosmetyce PKZ, Monika Grono, Marzenna Mrozowska, Aleksandra Salczyńska, Alina Sroka, Beata Woźnicka, Anna Zaborowska, wydawnictwo Nowa Era, 2018
  3. Kosmetologia włosów, Jacek Arct, Katarzyna Pytkowska, wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2020
  4. Trychologia kosmetyczna pielęgnacja skóry głowy i włosów, Weronika Słupek, wydawnictwo FT Concept, 2016

Hortiterapia czyli aktywna terapia ogrodem

Horiterapia to wyrażenie raczej rzadko występujące w Polsce. Jak sama nazwa wskazuje jest to terapia, której głównym przedmiotem zainteresowania jest ogród i jego zbawienny wpływ na zdrowie. Zalety hortiterapi przybliża dziś na naszym blogu Monika Oklesińska, studentka Terapii Zajęciowej, Wydziału Rehabilitacji warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Tekst powstał jako element projektu Akademia Zdrowego Seniora we współpracy Fundacji Aktywni Dłużej i warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego.

Hortiterapia inaczej nazywana jest terapią ogrodem. W Polsce ze względu na pogodę jest rzadko spotykana. Wiele placówek, gdzie takowa terapia występuję decyduje się na przeprowadzenie jej dopiero późną wiosną, by zakończyć ją wczesną jesienią. Istnieją jednak placówki oferujące sale do horiterapii, jednak jest ich bardzo mało. Głównym czynnikiem decydującym o tym, że nie ma takich miejsc jest to, że placówki z różnymi formami terapii skupiają się głównie na umiejętnościach bezpośrednio związanych z czynnościami domowymi oraz artystycznymi.

Walka ze stresem

Jednak hortiterapia ma bardzo duży potencjał, jeśli chodzi o terapię. Przede wszystkim prowadzenie ogrodu ma za zadanie zredukować przewlekły stres, poprzez skupienie się na wykonywaniu konkretnych czynności ogrodowych. Przez to można również spokojnie uporządkować myśli oraz zrównoważyć negatywne emocje.

Innymi korzyściami wpływającymi bezpośrednio na zdrowie fizyczne to redukcja tkanki tłuszczowej oraz wzrost kondycji fizycznej i zapanowanie nad oddechem poprzez wykonywania czynności ogrodowych.

Zajęcie dla starszych i młodszych

Dodatkowo ten rodzaj terapii skupia się również na jednym konkretny aspekcie jakim jest wykształcenie w sobie odpowiedzialności. Głównie dotyczy to ludzi młodych – gdzie trening cierpliwości poprzez sprawowanie opieki nad roślinami daje dobrą lekcję życia. U osób dorosłych zazwyczaj ta metoda terapii jest formą organizacji czasu wolnego oraz ma dawać satysfakcję z osiągniętej estetyki. Jest to spowodowane tym, że ludzie starsi z większą wrażliwością podchodzą do pielęgnacji roślin, a ich praca owocuje w piękne ogrody czy też zadbaną hodowlę roślin domowych.

Skupiając się jednak na organizacji takiej terapii w dużej grupie liczącej kilka do kilkunastu osób, należy wziąć pod uwagę to, że nie każdy może być zainteresowany zajęciami w postaci prowadzenia ogrodu. W tej terapii należy uwzględnić pełną dowolność uczestników w wzięciu udziału w poszczególnych zadaniach. Zazwyczaj podział uwzględnia: sadzenie roślin, pielenie chwastów, dbanie o wygląd ogrodu poprzez wybranie odpowiednich sadzonek oraz projektowanie przestrzeni wolnej. Jeśli jednak wśród grupy znajdą się osoby, które nie będą zainteresowane braniem udziału w poszczególnych zadaniach można zaproponować sam odpoczynek w ogrodzie. Zazwyczaj taka forma ma za zadanie zachęcić do spędzenia czasu na świeżym powietrzu.

Czym jest ogród sensoryczny

Jeśli jednak samo podziwianie ogrodu to za mało, a zarazem uczestnicy nie są zainteresowani jego tworzeniem można zaoferować spacer. Zazwyczaj są to pobliskie parki, ale również można uwzględnić ogrody sensoryczne. W Polsce istnieje kilka takich miejsc między innymi w Muszynie, które oferują oddziaływanie na wszystkie pięć zmysłów jakimi są: węch, dotyk, smak, wzrok oraz słuch. Ogrody te zostają stworzone specjalnie pod wymagania osób, dla których eksploracja przyrody jest ważna, ale również miłe spędzenie wolnego czasu, przy możliwości zapoznania się z nowymi formami terapii.

Własny ogród w domu

Hodowla roślin domowych to również metoda hortiterapii. Prowadzenie własnej pielęgnacji w warunkach domowych różni się tylko i wyłącznie brakiem większej przestrzeni na świeżym powietrzu, którą można zagospodarować roślinami. Jeśli terapia ogrodem jest interesująca dla – danej osoby, nie powinna stanowić ograniczenia jakim jest brak samego ogrodu. Dużo ludzi decyduje się na mniej wymagające rośliny, jeśli chodzi o pielęgnację. W większych ilościach mogą one stworzyć domową dżunglę, która daje poczucie satysfakcji oraz estetyki. Osoby, które chcą dodatkowo zachęcić do zapoznania się z hodowlą domową z młodszymi mogą wykonać las w słoiku. Takie przedsięwzięcie zajmuje mało miejsca, a jego tworzenie może być dobrą zabawą za równo dla starszych jak i młodszych.

Bibliografia

1. Kuleczka-Raszewska M.,Ogrodoterapia, Difin, 2019

2. Zwiślak G., Hortiterapia jako narzędzie wpływające na poprawę zdrowia psychicznego i fizycznego człowieka

3. Stepulak M. Z., Znaczenie hortiterapii w pracy z osobami starszymi, Zeszyty N aukow e Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, 2018

Muzykoterapia jako narzędzie rehabilitacji

Czy wiecie, że muzykoterapia może być formą rehabilitacji? W tym przypadku wpływ leczniczy na pacjenta wywiera muzyka. Na ten temat piszą dziś na naszym blogu Paulina Mroczek i Monika Oklesińska, studentki Terapii Zajęciowej, Wydziału Rehabilitacji warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Tekst powstał jako element projektu Akademia Zdrowego Seniora we współpracy Fundacji Aktywni Dłużej i warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego.

Muzykoterapia jest najbardziej efektywną formą terapii z dziedziny sztuki. Jest to spowodowane tym, że tak naprawdę większość z nas ma do czynienia z muzyką. Czy to zawodowo, grając na jakimś instrumencie, czy może bardziej amatorsko – śpiewając głośno ulubione piosenki w gronie znajomych lub słuchając muzyki w drodze do pracy.  Ten rodzaj sztuki otacza nas nawet w sklepach czy na ulicach, gdzie z ochotą przystajemy by posłuchać artystów ulicznych.  Każdy z nas ma też ulubione gatunki muzyczne, wykonawców czy utwory, których mógłby słuchać bez końca.

Otoczeni dźwiękiem

Sama muzykoterapia pojawia się w naszym życiu już od najmłodszych lat. Możemy się z nią spotkać już na etapie dzieciństwa, najczęściej w przedszkolu podczas zajęć rytmicznych. Zazwyczaj polega na odtwarzaniu dźwięków, czy na odnajdywaniu wspólnego tempa wraz z resztą grupy do granej melodii.

W późniejszych etapach życia możemy spotkać z się z tą dziedziną terapeutyczną na zajęciach grupowych i indywidualnych. Plan przebiegu zajęć zależy od terapeuty.  Jednak najczęściej są to: zajęcia dźwięko-naśladowcze – z udziałem instrumentów, czy związane ze słuchaniem muzyki. Tematyka jest dowolna. Podjęcie takiej terapii jest wskazane dla osób, które przebywają w ośrodkach stałego pobytu, gdzie taka dziedzina może pomóc uporać się im z emocjami. Często jednak pod nazwą “muzykoterapia” kryje się forma spędzenia czasu wolnego. Rzeczywiście do tej pory wiele ośrodków oraz miejskich domów kultury oferowało udział w takich zajęciach, jako po prostu formę rozrywki.

Coraz częściej można się również spotkać z sesjami indywidualnymi. Takie zajęcia są dostosowane do potrzeb i zainteresowań samego uczestnika. Najczęściej szczególnie u młodzieży, dorosłych oraz osób starszych można spotkać się z odsłuchaniem utworów, oraz rozmowie na temat emocji, które dostarczyły. Czasami muzykoterapia jest również łączona z zajęciami plastycznymi, gdzie uczestnik ma wyrazić swoje odczucie na temat odsłuchanego dzieła w formie plakatu kolażu, rzeźby czy zwykłej pracy plastycznej.

Korzyści muzykoterapii

Muzykoterapia wspiera nie tylko pamięć, koncentrację, ale pomaga także budować relacje z innymi podczas wspólnych zajęć. Dodatkowo dzięki wpływowi na uczucia, ich pojmowanie oraz wyrażanie powoduje, że nasze podejście do siebie i otoczenia staje się bardziej łagodne. Muzyka również ma wpływ na psychosomatyczny ustrój człowieka. Jej wpływ na mózg i jego funkcje jest znaczące w szczególności przy chorobach demencyjnych oraz przy Zespole Alzhaimera. Jej pobudzający i relaksujący charakter wspomaga funkcje pamięciowe grupy osób z tymi schorzeniami oraz wywiera wpływ na aktywność codzienną.

Bibliografia

  1. C.A. Malchiodi, Arteterapia podręcznik, Harmonia Universalis, Gdańsk, 2014
  2. B. Łoza, A. Chmilnicka-Pastoka, Arteterapia część 1, Difin, Warszawa 2014
  3. B. Łoza., Chmielnicka-Płaskota A., Arteterapia: teoria, praktyka, projekty. Tom II: Praktyka, Warszawa 2014

Kwiecień: aż 6 treningów i warsztatów tygodniowo dla Seniorów naszej Gminy realizowanych przez Fundację Aktywni Dłużej

W kwietniu Fundacja Aktywni Dłużej we współpracy z Gminą Stare Babice, Akademią Wychowania Fizycznego i Decathlon Bemowo przygotowała bogaty grafik zajęć ONLINE dla Seniorów Gminy. Będą to zarówno zajęcia jogi, gimnastyki i relaksacji jak również wykłady w ramch Akademii Zdrowego Seniora.

PONIEDZIAŁEKWTOREKŚRODACZWARTEKPIĄTEKSOBOTA
GODZ. 10.30 – 11.15GODZ. 10.30 – 11.30 GODZ. 10.30 – 11.30 GODZ. 10.30 – 11.30 GODZ. 12.30 – 13.30GODZ. 10.30 – 12.00
JOGA TERAPEUTYCZNA
ONLINE
(WE WSPÓŁPRACY
Z DECATHLON)		GIMNASTYKA
ONLINE
(WE WSPÓŁPRACY
Z GMINĄ STARE BABICE)		GIMNASTYKA
ONLINE
(WE WSPÓŁPRACY Z 
GMINĄ STARE BABICE)		GIMNASTYKA
ONLINE
(WE WSPÓŁPRACY
Z GMINĄ STARE BABICE) 		RUCH ROZWIJAJĄCY
(WE WSPÓŁPRACY
Z GMINĄ STARE BABICE) 		AKADEMIA ZDROWEGO SENIORA
(WE WSPÓŁPRACY
Z AKADEMIĄ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
W WARSZAWIE)
  • JOGA TERAPEUTYCZNA: zajęcia bazujące na pozycjach jogi, przystosowanych do wieku i możliwości uczestników. Ćwiczenia z wykorzystaniem klocków, pasków do jogi i krzeseł.
  • GIMNASTYKA ONLINE: wykorzystuje przybory do ćwiczeń (piłki gimnastyczne, rehabilitacyjne, dyski sensomotoryczne, taśmy gumowe, wałki i piłeczki do automasażu) – Wtorki -zajęcia o charakterze siłowym, środy dedykowane są w większym zakresie ćwiczeniom rozciągającym, czwartki – trening powięziowy (automasaż i relaksacja).
  • RUCH ROZWIJAJĄCY: ćwiczenia ogólnorozwojowe zwiększające sprawność i świadomość ciała.
  • AKADEMIA ZDROWEGO SENIORA: cykl wykładów i warsztatów realizowanych przez studentów III roku Wydziału Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.

Osoby, które nie mają linka do zajęć prosimy o kontakt pod numerem 504770809 lub adresem mail aktywnidluzej@halasana.edu.pl

Trenuj mózg – dlaczego warto ćwiczyć pamięć

Czym jest pamięć i jakie są jej rodzaje? Gdzie jest ona ulokowana? Co sprzyja pamięci? Po co nam trening pamięci? Odpowiedzi na te pytania udziela dziś na naszym blogu Monika Łoskot, studentka III roku Terapii Zajęciowej, Wydziału Rehabilitacji warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Tekst to element projektu Akademia Zdrowego Seniora we współpracy Fundacji Aktywni Dłużej i warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego.

Z tematem pamięci spotyka się każdy z nas, gdyż jest ona związana bezpośrednio z działaniem układu nerwowego. Stanowi nieodzowny element codzienności człowieka. Jednak czy potrafimy dbać o naszą pamięć? Zwykle na co dzień nie zwraca się na nią szczególnej uwagi, póki nie odczujemy że coś się dzieje. Warto się temu przyjrzeć.  Nie tylko chodzi o zapobieganie chorobom na tle poznawczym (choć to również jest istotne), ale także by sprawnie i efektywnie działać i móc się rozwijać.

Definicja pamięci

Można spotkać się z różnymi definicjami pamięci. Warto podkreślić, że jest ona ważnym aspektem w życiu każdego człowieka. Najprościej ujmując z biologicznego punktu widzenia pamięć jest zdolnością magazynowania, przechowywania i wydobywania informacji zebranych wcześniej z otoczenia. To jedna z fundamentalnych funkcji obecnych w przyrodzie, która zapisana jest w kodzie DNA organizmu. U człowieka pamięć jest gromadzona w szarych komórkach kory mózgowej mających strukturę białkowych cząsteczek. Nazywa się je engramami. W psychologii widnieją dwie definicje pamięci. Pierwsza mówi o tym, że jest to umiejętność stanowiąca ważną składową wyposażenia jednostki, która zależy od jej indywidualnych predyspozycji. Złożona jest z wielu zdolności o charakterze specyficznym, różnorodnym na przykład pamięci wzrokowej czy czuciowej. Możliwe jest doskonalenie bądź ćwiczenie owej zdolności. Druga natomiast określa pamięć jako pewien proces psychiczny przebiegający w czasie, składający się z faz, które pojawiają się stale w tej samej kolejności. Wyróżniamy 3 podstawowe fazy tworzenia i gromadzenia pamięci:

  • zapamiętywanie (kodowanie) – odbieranie i przetwarzanie docierających informacji z  zewnątrz przez zmysły w taki sposób, by możliwe było umiejscowienie ich w pamięci,
  • przechowywanie – utrzymywanie zdobytych informacji w pamięci mimo upływu czasu,
  • odtwarzanie-znalezienie i wydobycie informacji nam potrzebnych z pamięci.

Ulokowanie pamięci przebiega w różnych obszarach mózgu. Kluczową rolę dla procesu zapamiętywania odgrywają dwa płaty mózgu: czołowy – w pamięci krótkotrwałej i  przetwarzaniu informacji oraz skroniowy – w pamięci długotrwałej, organizacji i magazynowaniu informacji. Ważnym elementem będącym centrum organizacji pamięci długotrwałej i przestrzennej jest hipokamp. Ciekawostką jest fakt, że pełną dojrzałość owa struktura osiąga około drugiego roku życia. Skutkiem jej uszkodzenia bądź zaniku jest między innymi wystąpienie choroby Alzheimera.

Trzy stadia pamięci

Informacja staje się częścią naszej trwałej pamięci, gdy przejdzie przez trzy etapy (stadia) pamięci. Początkowo treści docierają do pamięci sensorycznej, następnie kierują się do pamięci krótkotrwałej (operacyjnej), ostatnim zaś magazynem jest pamięć długotrwała. Pamięć sensoryczna przemija najszybciej, utrzymuje wyłapane bodźce, na przykład obrazy, zapachy czy dźwięki maksymalnie do 1 sekundy. Pamięć krótkotrwała zwana również roboczą, świeżą jest nietrwała, łatwo ulega zaburzeniom i odpowiada za zdobywanie nowych informacji, proces uczenia się. Jest to na przykład dopiero co usłyszany numer telefonu (prawdopodobnie zapamiętamy część z tego co usłyszeliśmy). Ten rodzaj pamięci prowadzi do tworzenia i przetwarzania pamięci starej-długotrwałej. Proces jej przetwarzania odbywa się w hipokampie i w postaci engramów dociera do różnych ośrodków korowych płata czołowego, skroniowego (pamięć słuchowa), ciemieniowego (pamięć czuciowa) i potylicznego (pamięć wzrokowa). Pamięć długotrwała jest o wiele bardziej odporna na wszelkie zaburzenia w porównaniu do pamięci świeżej. Zadając sobie pytania : „Kto napisał Hamleta”, „Jak wabi się pies sąsiada” czy „W którym roku była bitwa pod Grunwaldem” dotykamy właśnie tego rodzaju pamięci. 

Po co nam trening pamięci

Stosując trening pamięci, czyli liczne ćwiczenia oparte na grach i zagadkach logicznych, skojarzeniowych, ruchowych wzmacniamy, poprawiamy i przywracamy naszą pamięć. Kluczowe do zapamiętywania informacji staje się powtarzanie danego materiału, przeżywanie docierających do nas bodźców (jeśli jakieś zdarzenie wzbudziło w nas silne emocje, to bardzo możliwe, że bardziej utkwi nam w pamięci), kojarzenie różnych faktów i szeroka wyobraźnia. Wiążącym aspektem procesu zapamiętywania jest koncentracja uwagi, co pozwala na łatwiejsze wyłapywanie informacji. Stosowanie różnych mnemotechnik, czyli zestawu strategii umysłowych, technik zapamiętywania ma na celu usprawnienie pamięci i uczenia się poprzez tworzenie powiązań między nowym materiałem a informacją przechowywaną w pamięci. Do najbardziej znanych zalicza się pałac pamięci, akronimy (skrótowce), układy skojarzeniowe, grupowanie informacji, metodę haków obrazowych, wykorzystanie wierszyków/rymowanek, piktogramów, map mentalnych oraz metoda słów-wieszaków.

Mózg i jego zdolność uczenia się

Trening pamięci umożliwia jej poprawę, wpływa również na koncentrację oraz zdolność logicznego myślenia. Usprawnia połączenia w sieci neuronalnej, dzięki czemu następuje lepsza komunikacja między komórkami nerwowymi. Charakterystyczną cechą naszego mózgu jest jego szeroka neuroplastyczność, czyli zdolność do naprawiania uszkodzeń, uczenia się, poprawiania koncentracji czy pamięci w każdym wieku. Dzięki tej właściwości na naukę tego, co wydaje się ciekawe nigdy nie jest za późno. Dlatego ćwiczenie pamięci jest istotne i każdy z nas może to robić. Przekłada się to na nasze codzienne funkcjonowanie oraz efektywniejsze wykonywanie czynności i zadań. Ma również działanie prozdrowotne, zapobiegając bądź spowalniając rozwój różnych chorób na tle poznawczym.

Pamięć wpływa na nasze codzienne funkcjonowanie. Warto o nią dbać stosując różnorodne techniki. Liczy się głównie praca, którą wykonamy dla naszej pamięci a nie końcowy wynik ćwiczeń (nie powinniśmy się zniechęcać). Obecnie jest wiele gier planszowych, karcianych, online, aplikacji na telefon czy filmików, które wspomagają pamięć. Każdy znajdzie coś dla siebie.

Przedstawiam poniżej kilka przykładowych ćwiczeń:

  1. Pisanie, jedzenie, mycie zębów ręką niedominującą (na usprawnienie obu półkul)
  2. Gra w memory. https://www.youtube.com/watch?v=_SKgCxtNz3s&t=640s
  3. Odtwarzanie w pamięci wcześniej widzianego obrazka (np. składającego się z figur geometrycznych).
  • Skojarzenia słowne, np. Wypisz w ciągu 2 minut po 6 słów na literę B, M, K.

W ciągu 2 minut wymień po 5 rzeczy z twojego otoczenia, które możesz:

  • wykorzystać w kuchni
  • zmieścić w kieszeni
  • nosić na stopach
  • Stosowanie techniki wizualizacji, np. Wyobraź sobie charakterystyczne elementy czytając poniższe zdania Krowa w czerwone kropki, Skacząca litera M, Pędzący samochód, Duży niebieski kubek, 5 pomarańczowych tulipanów, Obrus w owieczki, Dom z okrągłymi oknami. A teraz odpowiedź na pytania: Jakiego koloru kropki miała krowa? Jaka litera skakała? Co pędziło? Jaki był kubek? Ile było tulipanów i jaki miały kolor? Obrus w …….…? Co było okrągłe?
  • Dokończ przysłowia: „Lepszy wróbel w garści…”, „Kto rano wstaje…”, „Apetyt rośnie…”, „Z dużej chmury…”, „Darowanemu koniowi…”, „Dzielić skórę…”

Bibliografia

Hipokamp
Mnemotechnika – pałac pamięci, akronimy i inne techniki zapamiętywania

https://neurologia-praktyczna.pl/a5078/Pamiec–funkcja–podzial-i-znaczenie-.html

https://www.silowniapamieci.pl

Rathus AS : Psychologia współczesna, Gdańsk: Wydawnictwo GWP, 2004, ISBN 83-89120-94-1, s. 333-371.

Żmijewska A.: „Pamięć i uczenie się” [w:] Psychologia. Zeszyt Naukowy nr 2, Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Humanistyczna: Skierniewice, 2010, s. 18-22.